Spis treści numeru Po co nam państwo?
Jak istnieje państwo? Kilka uwag o ontologicznej nieoczywistości państwa > Arkadiusz Górnisiewicz
Między tym, jak istnieją fakty fizyczne, i tym, jak istnieją zjawiska społeczne, zachodzi fundamentalna różnica. Przypomina nam o tym filozof John R. Searle, rozróżniając „nagie fakty” i „fakty instytucjonalne”. Te drugie są faktami tylko na mocy ludzkiego uznania za takie.
Państwo i cele jego istnienia > Bogdan Szlachta
Liberalna perspektywa wydaje się dominować, a nawet zachęcać do budowania „superpaństwa” uwalniającego jego obywateli od przebrzmiałych już przynależności do „państw narodowych”. Perspektywa ta jednak wiązana jest nieodmiennie z wiarą w trwałość państwa, które – choć obejmujące wiele dawnych „państw narodowych” – konkurować przecież będzie z innymi państwami, znajdowanymi poza Europą, a od Unii Europejskiej nawet mocniejszymi.
Fragment z klasyka
Autorytet prawa > Marta Soniewicka
Problem relacji państwa i prawa był przedmiotem dyskusji wielu filozofów. Niektórzy, jak Hans Kelsen, twierdzili, że wyjaśnienie, czym jest państwo, wymaga uprzedniego wyjaśnienia, czym jest system prawa, gdyż państwo zawsze ma charakter prawny i tylko w kategoriach prawnych można je definiować. Inni zaś, jak Jeremy Bentham czy John Austin, dochodzili do przeciwnych wniosków, twierdząc, że zrozumienie prawa wymaga odniesienia do uprzednio przyjętej teorii państwa. Niewątpliwie teoria państwa i teoria prawa są ze sobą ściśle powiązane i wzajemnie na siebie wpływają.
Dwa ciała króla > Robert Pawlik
W dominującym obecnie ujęciu genezy nowoczesnego państwa akcent pada na jego świeckość. W obliczu krwawego konfliktu między katolikami i protestantami w XVII stuleciu państwo musiało zostać postawione ponad sporami religijnymi i osadzone na niereligijnym fundamencie. W wyniku procesów sekularyzacji oraz wyraźnego rozdzielenia tego, co polityczne, od tego, co konfesyjne, tradycyjne monarchie przekształciły się w terytorialne państwa narodowe. Nowoczesne państwo musiało stać się neutralne światopoglądowo, żeby zabezpieczać przestrzeń wolną od oddziaływania religii, będącej źródłem najgroźniejszych konfliktów i najstraszniejszej przemocy.
Między władzą a autorytetem > Artur Szutta
Państwo można zdefiniować jako organizację (lub grupę osób) mającą (zwierzchnią) władzę nad mieszkańcami określonego terytorium. Newralgicznym terminem w tej definicji jest słowo „władza”. Co właściwie ono oznacza?
Przeciwko państwu: anarchizm i anarchiści > Paweł Malendowicz
Wolność i władza są jak ogień i woda. Połączenie wolności i państwa jest zatem dla anarchistów czymś niemożliwym.
Wywiad
Dobre państwo sprawia, że ludzie stają się ludźmi > Wywiad z Pawłem Kłoczowskim, jednym z najznamienitszych znawców filozofii polityki
Narzędzia filozofa
Eksperyment myślowy: Sen o państwie > Artur Szutta
Kurs logiki: #10. Klasyczny rachunek zdań (cz. 5) – Tautologie i niezawodne schematy wnioskowania > Krzysztof A. Wieczorek
Filozofia w nauce
Meta-fizyka kwantowa: Dialog 1. Klasyczny obraz świata i jego upadek > Andrzej Łukasik
Filozofia w literaturze
Odprawa posłów greckich – o co chodzi w sprawowaniu rządów > Natasza Szutta
Felieton
Z żywotów równoległych: filozof i polityk > Jacek Jaśtal
Obywatel dla państwa czy państwo dla obywatela? > Jan Woleński
Globalokalizacja > Adam Grobler
Satyra
Rurociąg Strachu im. Tomasza Hobbesa > Piotr Bartula
Filozofia społeczna
Śniadanie kontynentalne: #10. Proszę Państwa, oto Prawo! > Tomasz Kubalica
Wywiad
Zrozumieć Obcego u bram Europy > Z prof. Zbigniewem Szmytem, laureatem VII edycji Konkursu o Nagrodę im. Prof. Tadeusza Kotarbińskiego (Instytut Antropologii i Etnologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu), rozmawia Honorata Ogieniewska z Uniwersytetu Łódzkiego
Wokół tematu
Zadania państwa w XXI wieku > Joanna Mysona Byrska
Filozofia w filmie
451° Fahrenheita > Piotr Lipski
Filozofia w szkole
Umówmy się na państwo. Scenariusz lekcji filozofii dla uczniów szkół podstawowych > Dorota Monkiewicz
Z półki filozofa…
Sens życia i jego znaczenie > Natasza Szutta
Filozofia i estetyka po końcu świata > Zbigniew Wróblewski
Filozofia z przymrużeniem oka
* * *
Drodzy Czytelnicy,
jednym z najdziwniejszych fenomenów związanych z ludzką cywilizacją jest to, że w jej obrębie jednostka może ulec zwielokrotnieniu i dzięki temu pomnożyć swe siły, możliwości, zdolności, aby zrealizować cele, które byłoby trudno osiągnąć w pojedynkę. Najbardziej narzucającym się przykładem społecznej mnogości jest państwo, a więc ten dziwny twór, który nieprzypadkowo już starożytnym spędzał sen z powiek. Jest przecież coś fascynującego w bycie, który może przetrwać przetasowania dotyczące egzystencji współtworzących go poszczególnych jednostek. Okazuje się więc czymś trwalszym niż poszczególne istnienia, a dla niektórych może wręcz pełnić rolę quasi-absolutu.
Niekiedy zresztą mówimy o państwach zupełnie tak, jakby wiodły jakieś niezależne od nas wszystkich życie, sunąc ponad nami niczym lodowce, i wydaje się, że jedyne, co możemy zrobić, to obserwować ich konkretne poczynania i odnotować kierunek, w którym podążają. Oczywiście zdajemy sobie sprawę z tego, że państwami da się sterować, bo to my i tylko my dzierżymy stery, jednak niektóre manewry mogą być bardziej wymagające od innych. Poszukiwania idealnej metody politycznego zarządzania państwem wciąż są dalekie od jednoznacznej konkluzji. A jeśli tak, to nic dziwnego, że nad państwami nie możemy mieć pełnej kontroli.
Nie mniej zaskakujące jest to, że przyglądając się państwu, poniekąd przyglądamy się nam samym. W tym sensie wszelka refleksja z zakresu socjologii, politologii i filozofii polityki okazuje się swego rodzaju soczewką, która pokazuje nam, że określone tendencje zauważalne wśród jednostek nie są czymś odosobnionym, ale kulminują w zjawiskach społecznych, realizując się w całej wspólnocie, do której przynależymy. Państwo jako coś w pewnym sensie ogólnego jest w stanie dostarczyć informacji o jednostkach, które się nań składają. Tworząc państwa albo chociaż zastanawiając się nad nimi, dokonujemy samopoznania. Okazją do tej ostatniej aktywności niech będzie niniejszy numer „Filozofuj!”.
W części tematycznej numeru znajdziecie tekst o ontologii państwa (artykuł wprowadzający autorstwa Arkadiusza Górnisiewicza), artykuł Bogdana Szlachty o historycznych i współczesnych próbach uzasadnienia istnienia państwa, teksty Marty Soniewickiej i Artura Szutty o problemie prawomocności władzy państwowej i pojęciu autorytetu, artykuł Roberta Pawlika referujący interesującą tezę o religijnej genezie nowożytnego państwa, tekst Pawła Malendowicza o koncepcji anarchistycznej, a także arcyciekawy wywiad z Pawłem Kłoczowskim.
Zajrzyjcie też do stałych rubryk: felietonów, działu Filozofia w literaturze, Filozofia w filmie i innych. Warto też zwrócić uwagę na nowość na naszych łamach. Od tego numeru rozpoczynamy cykl tekstów o filozoficznych problemach w fizyce (kwantowej), czyli Dialogów autorstwa Andrzeja Łukasika.
Redakcja
Egzemplarz można zamówić tutaj: https://filozofuj.eu/produkt/filozofuj-2022-nr-4-46/