İSMAİL BEŞİKCİ VAKFI YAYINLARI
Kürt Tarihi Dergisi
SAYI: 53 TARİH: Temmuz-Ağustos-Eylül 2023
ISSN: 2147-2491
E-ISSN: 2718-0212
YAYIN TÜRÜ: Yerel Süreli Yayın
TEL: +90212 245 81 43 - GSM: +90 541 391 81 49
WEB: www.kurttarihidergisi.com
E-MAİL: kurttarihi2017@gmail.com
***
EDİTÖR YAZISI
53. sayıda biraz gecikerek de olsa mahsus bir konuya el attık: Zazalar. Konuyla ilgili çok kıymetli bir çalışmanın
müellifi de olan yayın kurulumuzdan Ercan Çağlayan, sağ olsun, yine iyi bir editörlük yaptı ve
sayının tamamına yayılan bir Zazalar dosyası hazırladı. Malum, Zazalar kimdir, Kürtlerle birlikte mi
telakki edilmeleri gerekir, yoksa ayrı bir etnik grup, bambaşka bir millet olarak mı; Zazaca Kürtçenin
içinde mi yoksa ayrı bir dil olarak mı düşünülmeli soruları zaman zaman epey bir hevesle tartışılır. Epey de ihtilafa yol
açarak. Bu ihtilafları serinkanlı biçimde değerlendiren yazılara yer veren dosya çok önemli bir noktayı açığa çıkarıyor:
Zazalar hakkındaki ihtilafların hemen hepsi 1980’den sonra ve çoklukla devletlularca üretilmiş işler.
Dosyanın ilk yazısı Roşan Lezgin’in. Lezgin’in Zaza adlandırmasının köklerine dair ayrıntılı ve dikkatli incelemesi
Zaza isminin çok eski bir tarihi olmadığını, adlandırmanın görece yakın zamanda ortaya çıktığını ve ‘dışarıdakiler’ tarafından
kullanıldığını gösteriyor. Dosyada Zaza adı üzerine ikinci bir inceme daha var. Malmisanij’in yazısı bugün popüler
hale gelmiş olmakla beraber Zaza adlandırmasının çok değil otuz yıl önce bile öyle aman aman çok kullanılmadığını ve
bugün Zaza olarak adlandırılanların kendilerini Zaza olarak görmediğine dikkat çekiyor. Malmisanijın ikinci yazısı dosya
dışı olmakla beraber dosya konusundan bağımsız da değil. Malmisanij Dêrsım halkının mensup olduğu Raya Heqî/Rîya
Heqî (Dêrsım Aleviliği) ve Yezidilerin mensup olduğu Yezidilik inancı arasındaki ortaklıklara dikkat çekiyor.
Dosyadaki diğer bir çalışma Bilal Zilan’ın. Zilan’ın çalışması Zazalarla ilgili olarak kullanılan adlandırmaların ayrıntılı
bir dökümünü veriyor. Kırd, Kirmanc, Kürt, Zaza, Dımili gibi adlandırmaların kimler için ve kimler tarafından kullandığını
anlamak için iyi ve güvenilir bir kaynak Zilan’ın incelemesi. Nurettin Beltekin’in “Annemin Bilgisinde Zazalar” çalışması
ise orijinal bir katkı. Beltekin annesinin ve babasının ‘ne oldukları’ hakkında bir tereddütleri olmadığını, ‘sıradan
Zazaların’ kendilerini Kürtlüğün içerisinde gördüğünü gösteriyor.
Dosya editörü Ercan Çağlayan’ın yazısı Osmanlı kaynaklarında Zazaların izini sürüyor. Çağlayan bugün Zaza olarak
adlandırılanların yoğun olarak yaşadığı Diyarbakır, Bingöl, Dersim gibi yerlerin Osmanlılarca Kürtlerle meskûn yerler
olarak anıldığını gösteriyor. Çağlayan’ın şu notu bilhassa önemli: Geç Osmanlı dönemindeki tüm basın ve matbuatta
Zazalar ve Zazacayı Kürtler ve Kürtçe dışında gören bir yayın yoktur. Pınar Yıldız’ın “Karacadağ’ın Eteklerinde bir Dımılî
Aşireti: Meheliler” yazısı ise orijinal bir çalışmaya dayanıyor. Bingöl civarından Karacadağ eteklerine yerleştirilmiş görünen
Mehelileri konu edinen çalışma aşiret mensuplarının kendilerini, aşiretlerini ve geçmişlerini nasıl gördüklerini
inceliyor.
Mutlu Can’ın “Warê Xo De Kitabo Şumûldar Yo Tewr Verên: Zazalar: Tarih, Kültür ve Kimlik” başlıklı yazısı Ercan
Çağlayan’ın Bilgi Ü niversitesi’nden yayımlanan çalışmasını tanıtıyor. Çağlayan’ın Zazalarla ilgili Türkçedeki en nitelikli
incelemelerden olan bu çalışması Kürt Tarihi dergisinde nadiren yaptığımız bir işe vesile oldu. Mutlu Can incelemesini
Zazaca kaleme aldı. Vahap Coşkun da Mehmed S. Kaya’nın Zaza Kürtler kitabını ele alıyor.
Saha çalışmasına da dayanan bu önemli metin Zazaları tanımak için çok iyi bir kaynak.
Çalışma kapsamında görüşü len kişilerin, kendilerini Kürt, Zazacayı da Kürtçenin bir lehçesi
olarak tanımladığı anlaşılıyor.
54. sayıda görüşmek üzere….
Mesut Yeğen