GİRİŞ
Sivil Toplum (ST) ve Sivil Toplum Kuruluşları (STK’lar), son yıllarda hemen her tür toplumsal konuda gündeme gelen kavramlardır. Toplumsal sorunların açıklanması ve çözüm noktasında ST ve STK’lar dikkate alınmadan, uygun yöntemler üretmek neredeyse olanaksız hale gelmiştir. Bu çerçevede STK’lar, dünya genelinde birçok ulusun ekonomik ve sosyal yaşamında giderek artan roller üstlenmektedirler. Daha da ötesi uluslararası konularda da gittikçe önem kazanan aktör konumundadırlar.
STK’ların sayısal ve işlevsel gelişimi ile birlikte literatürde de bunlarla ilgili çalışmalar çoğalmış ve çeşitlenmiştir. Buna karşın yapılan çalışmalar daha çok sosyolojik ve politik temellidir. Son yıllarda özellikle ekonomik boyutlar ile ilgili çalışmalar çoğalmaktadır. Bununla birlikte özellikle kamu ekonomisi çalışan ekonomistler, STK’ları çoğunlukla görmezden gelmektedirler.
Kamu ekonomisi alanında devletin temel aktör olması böyle bir sonucu doğurmaktadır. Oysa küreselleşme ile birlikte neoliberal rejimin evrensel bir uygulama alanı bulmasıyla devletler, daha önceden yürüttükleri birçok görevi birer birer terk etmektedirler. Devletler bir yandan küçülürken, diğer yandan da biçim değiştirmektedirler. Daha önceden olmazsa olmaz olarak görülen bir çok işten el çeken devlet, bu görevleri özel sektöre ve STK’lara devretmektedir.
Bu genel eğilim içinde, son yıllarda devletle beraber STK’lar da, kamu ekonomisi aktörü olarak işlev görmektedirler. Bazen devlete alternatif, bazen de devletle işbirliği içerisinde kamusal roller üstlenmektedirler. Dolayısı ile günümüzde STK’ların bir kamu ekonomisi aktörü olduğunu ifade edebiliriz. STK’lar artık sosyolojik ve politik rollerinin ötesinde bu yönleri ile de inceleme konusu olmalıdır. Çalışmada bu temelden hareketle STK’ların kamu ekonomisi birimi olarak ortaya çıkışları, tarihsel bir süreçte ele alınmıştır.
Kamu ekonomisi yönünden STK’ların kuramsal çerçevesi çizilirken önemli kısıtlar karşımıza çıkmaktadır. Bunlardan en başta geleni, bu kuruluşların organizasyonel anlamda biçimsel bir birlikteliklerinin olmayışı ve çoğu durumda da bir organizasyondan dahi bahsetmenin mümkün olmamasıdır. STK adı altında toplanan örgütlenmelerin, geniş bir yelpazeyi içermesi ve çoğu durumda bunların önemli farklılıkları bünyelerinde barındırmaları önemli bir sorun oluşturmaktadır.
Tüm zorluklarına karşın STK’ların kamu ekonomisi yönünden çerçevesinin çizilmesi bir zorunluluk halini almıştır. Çünkü bunlar zaten sıklıkla bu çerçevede faaliyet göstermektedirler. Nitekim uluslararası literatürde STK’ları kamu ekonomisi çerçevesinde ele alan geniş bir araştırma alanı oluşmaya başlamıştır. Bu çalışma da bu literatüre bir katkı yapmak ve ülkemizde de STK’ların maliye literatüründe daha geniş çapta ve daha ciddi çalışmalara konu olmak üzere ele alınmasını teşvik etmek üzere kaleme alınmıştır.
Bu temelden hareketle, çalışmanın ilk bölümünde STK’lar kuramsal açıdan ele alınmıştır. Bu çerçevede STK’ların ortaya çıkışları, tarihsel arkaplanı ve geçmişten günümüze işlevsel yönleri iktisadi bakış açısı ile ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu ilk bölüm, STK kavramı ile tam olarak ne anlatılmak istendiğini ortaya koymak amacıyla düzenlenmiştir. Farklılıklarına rağmen STK’lar, bir bütünsellik arz edecek özellikleri ile ortaya konmaya çalışılmıştır.
İkinci bölümde, kamu ekonomisi aktörü olarak devletin gerilemesi neticesinde STK’ların kamu ekonomisi aktörü olarak ortaya çıkışları ve rolleri detaylı olarak ortaya konulmaya çalışılmıştır. STK’ların tüm diğer fonksiyonları yanında bu bölümün ana amacı STK kavramını kamu ekonomisi vurgusu ile oraya koymaktır.
Üçüncü bölümde ise STK’lar kamu ekonomisi yönünden ele alınarak, bir çerçeve çizilmeye çalışılmıştır. Kamu ekonomisi yönünden STK’ların üstlenebileceği işlevler belirlenmeye çalışılarak, bu işlevleri yerine getirirken dikkat edilmesi gereken hususlar açığa çıkarılmaya çalışılmıştır. Nihayet kamu ekonomisi kapsamında STK’ların gelecekteki konumlarının belirlenmesi hedeflenmiştir