Meşhur Osmanlı tarihçilerinden ve hukukçularından Ahmed Cevdet Paşa, Takvîmü'l-Edvâr'da Osmanlı mâliyesindeki bazı aksaklıkların giderilebilmesi için Celâli Takvimi'ne dayanan yeni bir İslâmi takvim teklifinde bulunur. Titiz bir tarihî araştırmanın mahsulü olan bu eserde Kaldelilerden itibaren muhtelif medeniyetlerde kullanılan takvimler ayrıntılı bir biçimde tanıtılmış, hatalarına ve sevaplarına dikkat çekilmiştir; bu nedenle astronomi tarihçileri ve takvim tarihçileri için de yararlı bilgiler içermektedir.
Tarih meraklılarının, bilim tarihçilerinin, maliyecilerin ve Ahmed Cevdet Paşa hayranlarının ilgisine sunulur...
XIX. yüzyıl Türkiye'sinin önde gelen bilim ve devlet adamlarından Ahmed Cevdet Paşa, doğum tarihini ve yerini Tezâkir'de şu satırlarla vermektedir: "Bin iki yüz otuz sekiz sene-i hicri sesinde Rûz-ı Hızr'a kırk gün kalarak Lofça' kasabasında tevellüd etmişim."
Asıl adı Ahmed'dir ve Cevdet mahlâsını, İstanbul'da öğrenim gördüğü sırada şair
Süleyman Fehim Efendi'den almıştır. Öğrenim hayatına, küçük yaşta büyükbabası, Hacı Ali Efendi'nin desteği ile Lofça müftüsü, Hafız Ömer Efendi'den Arapça sarf ve nahiv, beyan, belagat ve mantık dersleri alarak başlamış ve ardından kadı naibi Hacı Eşref Efendi ve müftü Hafız Mehmed Efendi'den çeşitli dersler alarak devam etmiş ve 1839 yılı başlarında, büyükbabası tarafından daha etraflı tahsil görmesi amacıyla İstanbul'a gönderilmiştir.
Burada Ahmed Cevdet Paşa kısa sürede kendini göstermeye başlamış ve devrin önemli bilim adamları olan Hafız Seyyid Efendi, Doyranlı Mehmed Efendi, Vidinli Mustafa Efendi, Kara Halil Efendi ve Birgivi Hoca Şakir Efendi'den aldığı derslerin yanı sıra, Miralay Nuri Bey ve müneccimbaşı Osman Sabit Efendi'den de hesap, cebir ve hendese dersleri tahsil etmiştir. Bu arada İstanbul Çarşamba'da Murad Molla Tekkesi'nde bizzat Murad Molla'dan Mesnevi okuyarak Farsça bilgisini geliştirmiş ve Mesnevi-i Şerif icazeti almıştır.
Ahmed Cevdet Paşa devlet hizmetine 1844'de Rumeli kazaskerliğine bağlı Premedi kazası kadılığı ile başlar. 1845 yılında ise İstanbul müderrisliği ruûsunu alır. Bu yıl içinde yeni sadrazam olan Reşid Paşa ile tanışma fırsatını bulan Ahmed Cevdet Faşa, daha sonra Reşid Paşa sayesinde Âli ve Fuad Paşa'lar ile de tanışmıştır.
Ahmed Cevdet Paşa, 1850 tarihinde Meclis-i Maârif üyeliğine ve Dârülmuallimîn müdürlüğüne atandı. Bu arada Fuad Paşa ile Bursa'ya gitti ve burada birlikte Kavâid-i Osmâniyye ile Şirket-i Hayriye'nin kuruluş nizamnamesini hazırladılar ve İstanbul'a döndüler. İstanbul'a döndükten sonra Ahmed Cevdet Paşa Dârülmuallimîn müdürlüğüne başladı ve burada, ilk müdürü olarak iç tüzüğü hazırlamak ve öğretim programlarını düzenlemek gibi önemli hizmetlerde bulundu. 1851'de Encümen-i Dâniş üyeliğine seçildi, bu encümenin ilk eseri olarak yeniden kaleme aldığı Kavâid-i Osmâniyye'yi Abdübnecid'e sundu ve bunun üzerine derecesi "Hareket-i Altmışlı"ya yükseltildi.
1854 senesinde Târih-i Cevdet'in ilk üç cildini bitirerek Abdülmecid'e sundu ve rütbesi Süleymaniye derecesine yükseltildi. 1855'de de vak'ânüvis tayin edildi. Bu sıralarda tarihinin diğer ciltlerini bitirmeye çalıştı ve bir taraftan da zamanının siyasal olaylarını kaydederek Tezâkir-i Cevdet'i meydana getirdi. 1866'da vak'ânüvislikten ayrıldı ve Halep valiliğine atandı. Yine bu senelerde bir medeni kanun tanzimi üzerindeki münakaşalar sonucunda Mecelle'nin telifine başlandı. Onun başkanlığında ilmi bir cemiyet kuruldu ve iki senede dört kitap neşredildi. Takvîmü'l-Edvâr'ın yazılışı da bu sıralara rastlar (1870).
1882'de adliye nazırlığından ayrıldıktan sonra yaklaşık üç buçuk yıl kadar resmi görevlerden uzak kaldı ve bu sıralarda Târih-i Cevdet'i bitirdi. Kısas-ı Enbiyâ'nın dördüncü ve beşinci ciltlerinin yazılması ve Kavaid-i Osmaniye'nin eksiklerinin tamamlanıp yeniden basılması da bu sıralarda gerçekleşti.
Ahmed Cevdet Paşa bir kaç kez tekrar resmi görevlere atandıysa da 1890 senesinden sonra bu işlerden tamamen çekildi ve kendini bilimsel çalışmalara verdi. 1895 senesinde vefat etti ve Fatih Türbesi yanındaki özel mezarlığa gömüldü.
Eserleri;
1. Târih-i Cevdet (Târih-i Vekayi-i Devlet-i Aliyye): Küçük Kaynarca Antlaşması'ndan (1774) Vak'ay-i Hayriye'ye (1825) kadar Osmanlı Devleti'nin tarihini içerir. Eser on iki ciltten oluşmaktadır.
2. Tezâkir-i Cevdet: Ahmed Cevdet Paşa'nın vak'anüvisliği zamanında (1855-1865) önemli olaylara ilişkin tuttuğu notlardan oluşmaktadır. Bu notları halefi Ahmed Lütfi Efendi'ye tezkireler halinde yolladığından dolayı esere bu ad verilmiştir. Eser kırk tezkireden oluşmaktadır. Kırkıncı tezkirede ise Ahmed Cevdet Paşa kendi biyografisini vermektedir.
3. Ma'rûzât: 1839-1876 yılları arasındaki tarihî ve siyasî olayları ele alan bu eser II. Abdülhamid'e takdim edilmiştir ve beş cüzden oluşmaktadır.
4. Kısas-î Enbiyâ ve Tevârih-i Hulefâ: Oniki cüzden oluşan bu eser, Adem'den Muhammed'e kadar gelen peygamberlerle ilgili kıssaları, Hz. Muhammed'in hayatını, Emeviler, Abbasiler ve Osmanlıların ilk devirlerini içermektedir. Daha çok eğitim ve öğretim amacıyla kaleme alınmış ve sade ve anlaşılır bir dil kullanılmıştır.
5. Kırım ve Kafkas Tarihçesi (İstanbul, 1307): Kafkasya'nın tarihi coğrafyası ve burada yaşayan toplulukların etnografyasından bahseden bir eserdir.
6. Mukaddime-i İbn Haldun: İlk iki cildi Prîzâde'ye (Bulak, 1274; İstanbul, 1275) son cildi Ahmed Cevdet Paşa'ya (İstanbul, 1277) ait üç ciltlik bu eser, İbn Haldun'un, el-'iber adlı Arapça genel tarihinin mukaddimesinin tercümesidir.
7. Belâgat-i Osmâniyye (İstanbul, 1298): Ahmed Cevdet Paşa'nın Mekteb-i Hukuk'ta okuttuğu edebiyat dersi notlarından meydana gelmiştir. Bu alanda yazılmış ilk Türkçe eserdir.
8. Kavâid-i Osmâniyye: Türkçede yayımlanan ilk gramer kitabıdır. İlk terkibi Ahmed Cevdet Paşa ve Keçecizâde Fuad Paşa'ya aittir (İstanbul, 1281). Ancak daha sonra Ahmed Cevdet Paşa eseri Terkib-i Cedid-i Kavâid-i Osmâniyye adı ile yenilemiş ve
kendi ismiyle bastırmıştır (İstanbul, 1303).
9. Takvîmü'l-Edvâr (Birinci basım - İstanbul, 1287; İkinci basım - 1300) Şemsî ve Hicrî tarih esaslarına dayanarak yeni bir takvim teklifinde bulunmak amacıyla kaleme alınmıştır.
10. Medhal-i Kavâid (İstanbul, 1268): İlkokul öğrencilerini Kavâd-i Osmâniyye'ye hazırlamak amacıyla yazılmıştır.
11. Mi'yar-ı Sedâd. (İstanbul, 1293): İlk Türkçe mantık kitabıdır. Tartışma usul ve kurallarını içerir.
12. Âdâb-ı Sedâd fî İlmi'l-Adâb. (İstanbul, 1294): Mi'yar-ı Sedâd'ın eki mahiyetindedir.
13. Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye: İlk Türk medenî kanunu olan bu eser, Ahmed Cevdet Paşa'nın İslâm ve Osmanlı hukukuna kazandırdığı en önemli eserlerinden biridir. Eseri meydana getiren Mecelle Cemiyeti, Ahmed Cevdet Paşa başkanlığında kurulmuş ve çalışmıştır. Eser on altı kitap olarak hazırlanmış ve 1869-1876 tarihleri arasında ilkin Düstûr'da, sonra da Cevdet Paşa nezaretinde müstakil bir kitap olarak basılmıştır.
14. Beyânü'l-Unvân (İstanbul, 1273, 1289, 1299): İslâm ilimleri metodolojisi üzerinedir.
15. Mecmuâ-i Ahmed Cevdet: İslâm dinini kabul eden iki kişinin bazı sorularına cevaplarını ve Şam müftüsü Mahmud Hamza Efendi ile dini meselelere ilişkin aralarında geçen yazışmaları ihtiva eder.
16. Hulâsatü'l-Beyân ft Te'lifi'l-Kur'ân (İstanbul, 1303): Kur'an'ı anlatan Arapça bir eserdir.
17. Mecmûa-i Âliye: Kızı Fatma Aliye Hanım'a okuttuğu, felsefe, matematik, geometri, astronomi ilimlerine ve çeşitli İslâmi ilimlere dair dersleri bu eserde toplamıştır.
18. Ma'lûmât-t Nâfia (İstanbul, 1279): Rüşdiye mekteplerinde okutulmak üzere yazdığı bir eserdir.
19. Hilye-i Saadet. (İstanbul, 1304,1305)
20. Eser-i Ahd-i Hamîdî (İstanbul, 1309)
21. Divân-ı Sâib Şerhi'nin Tetimmesi
22. Düstûr.