ÖNSÖZ
Ukrayna adı ile liseli yıllarda “Glastnost ve Perestroyka” sloganı ile birlikte karşılaşmıştım. Sovyetler’in son dönemiydi; gücünü hayranlıkla izleyenler, yakında çökeceğini iddia edenler… Tek kanallı ve ağırlıklı siyah-beyaz-gri haber alma döneminde SSCB hakkında en çok rastlanılan haberler olimpiyatlarda süpürülen altın madalyalar ile SSCB’nin uluslararası futbol müsabakalarındaki başarılarından ibaretti.
Bu bilgi kıtlığı sadece Ukrayna için değil SSCB hudutlarında kalan bugün bir kısmı bağımsız ya da otonom diğer devlet ve topluluklar için de geçerliydi. Türkiye ile soy bağı, gönül bağı olan kültür kökleri bir Türk devletleri için de aynı dorum söz konusuydu. Güncel ve detay bilgi gazeteler ve televizyonlar aracılığı ile gelirdi.
Ukrayna’nın tarihi ve kültürü üzerine ilk karşılaştığım ve tarih lisans öğrencilerinin çoğunun elinden geçen kaynak merhum Akdes Nimet Kurat hocanın Rusya Tarihi adlı eseridir. O yıllarda metodolojiye de ilgi duyan bir öğrenci olarak bu kaynakta tuhaf bir durum ilgimi çekmişti. Kitabın içeriğinin neredeyse tamamında “Ukrayna” ve “Ukraynalılar” a dair bilgiler vardı. Fakat, indeksinde “Ukrayna” kelimesi için 14, “Ukraynalılar” kelimesi için toplamda 9 sayfa referansı verilmişti. Üşenmeden tüm “Ukrayna” sözcüklerini saydım toplam 73 adet çıktı. Bu durum “Ukrayna” konusuna daha çok yoğunlaşmama neden oldu. Eserde Ukrayna hakkında; M. H r u ş e v s k i ‘nin dokuz ciltlik Ukrayna Halkının Tarihi ve D. D o r o ş e n k o’nun iki ciltlik , Ukrayna Tarihi’nin Umumi Hatları adlı eserlerden yararlanılmıştı. Ukraynaca yazılmış bu iki eserin uzun süre çevirilerini araştırdım. Biri 1912 diğeri 1932 baskı bu eserlere maalesef ulaşamadım. Fakat, bu araştırmalar Doroşenko ve Hruşevski’nin hazırladıkları farklı ve ilginç bir yayında buluşma fırsatı sundu. Bu çalışma Ukrayna Türkiye Rusya (Makaleler Mecmuası) adıyla 1914’te hazırlanıp 1915’te yayınlanmıştır. Ukrayna hakkında lisans yıllarında okuduğum ilk derli toplu çalışmadır.
Ukrayna Türkiye Rusya (Makaleler Mecmuası) adlı kitabın kapağında ve içeriğinde açıkça Ukrayna Halaskar Cemiyet-i İttihadiyesi (Ukrayna Birleşik Kurtuluş Cemiyeti) yayını olduğu ifade edilmektedir. Kitap, Doktor Leonkin Chelsky, Profesör Mihalov Kruchensky, V. Doroschenko, M. Melenevsky, A. Jok’un kaleme aldıkları; Ukrayna ve Türkiye Tarihi, Ukrayna Tarihine Rücu Bir Nazar, Rus Ukraynasında Tarihi Fırkalar, Ukraynalıların Faaliyet-i Medeniyesi, Rus Ukraynası adlı seçilmiş makalelerden oluşmaktadır. Ayrıca, yazarların ortak bir önsözü, Ukrayna Cemiyet-i İstihlasiyesininTürk Milletine Hitabesi, Avrupa Efkar-ı Umumiyesine, Ukrayna Cemiyet-i İstihlasiyesinin Programı adlı cemiyet adına kaleme alınmış yazarsız üç bölüm ile o günkü Ukrayna Milliyetçileri için kurmak istedikleri Ukrayna devletinin haritası yer almaktadır. Ukraynalıların anavatanların ve komşu ülkelerdeki nüfuslarını gösteren detaylı bir tablo bulunmaktadır.
Kitap İstanbul’da Matbaa-i Hayriye ve Şürekası adıyla faaliyet gösteren matbaada Türkçe olarak Osmanlıca elifba ile basılmıştır. I. Dünya Savaşı’nın en şiddetli döneminde İstanbul’da basın ve yayıma en sert sansürün uygulandığı dönemde kitabın basılıp yayımlanmasında bir engel ile karşılaşılmamış olması dönem hükümetinin politikaları ile çelişen bir içeriğe sahip olmadığı o günkü koşullar itibari ile öne sürülebilir. Eser içeriğinde Rusya başta olmak üzere Türkiye (Osmanlı Devleti), Avusturya-Macaristan, Almanya, Polonya, İsveç, İngiltere, Fransa, Bulgaristan, Yunanistan başta olmak üzere dönem devletlerinin Ukrayna bağımsızlığına neden destek vermeleri gerektiğine dair detaylı açıklamalar bulunmaktadır.
Kitapta 1915 koşullarına göre sade bir dil kullanılmıştır. Çalışma transkripsiyon çalışması olduğu için kişi ve yer adlarının bugünkü yazım şekillerine yer verilmiş, noktalama işaretleri kitapta olduğu gibi korunmuştur. Noktalama işaretlerinin bazıları günümüzden farklı olarak kullanılmış olabilir. Orijinal metinde olduğu gibi kişi isimleri (parantez) içinde ifade edilmiştir. Okurların orijinal kitap ile aynı sayfa akışını takip edebilmeleri için Osmanlıca aslındaki sayfa numaraları metin aralarında verilmiştir.
Ukrayna Türkiye Rusya (Makaleler Mecmuası) bağımsızlık yanlısı Ukrayna milliyetçilerinin Türkiye’de yayımladıkları ilk çalışma olmasından dolayı ayrı bir önem taşımaktadır. Kitapta; Ukraynalıların etnik kökeni, komşuları ile ilişkileri, tarihi, kültürü, dili, sanatları, edebiyatı, medeni dünyada var olma mücadeleleri, bağımsızlık talepleri, bağımsızlık mücadelesine destek veren Ukrayna sivil toplum örgütleri, siyasi partileri ve siyasi akımları hakkında önemli bilgiler yer almaktadır. Söz konusu içeriklerin Ukrayna bağımsızlık hareketinin içinde yer alan önemli isimler tarafından hazırlanması ve yayımlanması ayrı bir önem taşımaktadır.
Kitap, alanda çalışma yapan tüm araştırmacılar için dönemin tanıklığını yapmış bir propaganda metni olduğu için birinci el kaynak özelliği taşımaktadır. Kitabın dönemin (1915) kamuoyunu etkilemek için sade bir Türkçe ile hazırlanmış olması ve Ukrayna ile Ukraynalılar hakkında akıcı ve anlaşılır bilgi sunması yönüyle genel okuyucuya da hitap etmektedir.
Ukrayna’da veya Dünyanın herhangi bir yerinde çatışmanın önlenmesi, barışın ve huzurun kalıcılığının sağlanması için şüphesiz bireylerin ve toplumların kültürel varlıklarının anlaşılmasına ihtiyaç vardır. Birbirlerini anlamayan toplumların arasında barışın ve huzurun sürdürülebilirliğinden söz edilemez. Ukrayna Türkiye Rusya (Makaleler Mecmuası) 20. yy’ın başında tam da bu gerekçe ile Ukraynalılar tarafından yayımlanmış bir kitaptır.
Kitap kapağı ve atıf sloganı Ukrayna ve Dünya çocukları için barış dileyen Derin Kömür’e aittir. O’nun dileğini biz de tekrarlıyoruz… TÜM DÜNYAYA BARIŞ GELSİN…
İstanbul 2022