Bir ilmin tarihi, o ilmin çeşitli yönleriyle ayırt edici özelliklerini tespit eder, bu özelliklerin nasıl ortaya çıktığını açıklığa kavuşturur. Dolayısıyla kelam tarihi de salt kelamcıların biyografilerini vermekten ibaret değildir. Yine Kelam tarihi, salt kelam ekollerini anlatmak değildir. Çünkü, bugün, kelam ilmi yanında bir de mezhepler tarihi ilmi vardır ve bu araya bir çizgi çekmeyi, kelam tarihine gerçek anlamda bir ilim tarihi hüviyeti vermeyi gerektiriyor. Kelam tarihi kitaplarında, mezhepler tarihi kitaplarına benzer bir şekilde itikadî mezhepleri anlatmak, ilim tarihinin gayesi, konusu ve yöntemini göz ardı etmektir.
Dolayısıyla kelam tarihi kitaplarında, bir kelam ekolünü kendi başına ele almak; onu kelam ilminin doğuşu, gelişimi ve geçirdiği değişimlerden bağımsız olarak anlatmak, bu ilmin amacı açısından yeterli değildir. Kelam ilmindeki tartışma konularının ortaya çıkış ve gelişimiyle ilgisini göstermeden; dahası tez, anti-tez ve sentez sürecini görmeden, bir kelam ekolünün görüşlerini sıralamak, kelam tarihi değildir.
Bu yaklaşımla "AKİDEDEN KELAMA -KELAM TARİHİ-" kitabının giriş bölümünde kelam ilminin tanımı, konusu, amacı, yöntem ve muhteva olarak ayırt edici hususiyetleri açıklanmıştır. Kelam ilminin hususiyetleri olarak da
- nakil yanında akla, istidlale ve akli delillere yer verme;
- felsefe ve mantıktan yararlanma, felsefi kavramlar, ilkeler ve başlangıç bilgilerini kullanma;
- itikadi meseleleri, mana, lafız ve tanım uyumunun gerçekleştiği bir terminoloji ile tartışma,
- itikadi meseleleri sistematik biçimde ele alma şeklinde sıralamıştır.
1. Bölümünde, itikadi tartışmalara ve kelam ilminin doğuşuna zemin hazırlayan etkenler, açıklanmıştır. Bölümün ayırt edici özelliği, etkenleri, somut örnekler vererek açıklamasıdır. Böylelikle, bu etkenlerin, zihinde açık örneklerle somutlaşması amaçlanmıştır.
Kitabın 2. bölümünden itibaren Kelam ilmi teşekkül etmeden önce İslam dünyasında ortaya çıkan ihtilaflar, farklılaşmalar ve fırkalar üzerinde durulmuş, Havaric, Gulat-ı Şia', Mürcie, Müşebbihe ve Kaderiyye mezheplerinin doğuşu ve temel tezleri hakkında bilgi verilmiştir.
3. Bölüm’de, “Felsefi Nitelikte Kelam Tartışmaları” başlığı altında, kelamın ilminin nakil yanında aklı da bilgi kaynağı olarak alması, aklı bilgi kaynağı olarak alırken de felsefe ve mantıktan yararlanması hususiyeti vurgulanmıştır. Bu hususiyetin de Müslümanların fetihler sonucunda farklı din, mezhep ve felsefî ekollerle karşılaşmalarıyla, hicri 2. Yüzyıl başlarından itibaren belirlemeye başladığı açıklanmıştır. Bu bölümde kelam ekollerinden, Cehmiyye-Cebriyye, Mu'tezile, Zeydiyye ve İmamiyye-İsna ’Aşeriyye fırkaların ortaya çıkışı, temel ilkeleri önemli kelamcıları hakkında bilgi verilmiştir. 4. Bölüm’de; “Ana Bünyede Farklılaşmalar” başlığı altında, Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat kavramın ortaya çıkışı, Ehl-i Sünnet'in üzerinde birleştiği akideler, Selef- selefiyye ayrımı; Selefiyye’nin temel görüşleri ve Mâturîdiyye-Eş'ariyye çizgisinden akide ve yöntem olarak ayrılan yönleri anlatılmıştır. Maturidilik ve Eş’arilik ile Selefiyye’nin ihtilaf noktaları da sistematik bir yaklaşımla verilmiştir. Başlangıcından günümüze değin İslam dünyasında varlığını daima hissettiren selefiyye'ye gereken önem verilmeye çalışılmıştır. Yine bu bölümde, Selefiyye’nin ve Sufiyye’nin Kelam’a karşı çıkmalarının gerekçeleri ayrı ayrı ele alınmış ve cevaplanmıştır. Bu bağlamda kelam ilminin, İslam toplumunun salt kendi bünyesi içinde doğan meseleleri ile farklı kültür ve inançlarla karşılaşmanın neticesinde ortaya çıkan meseleler arasında ayrım yapılmıştır.
Kitapta, İslam ilimleri tarihinde, fıkıh, hadis, tefsir gibi ilimler, tek bir seyir izlediği, ama itikad alanında iki ayrı ilmin gelişiminin söz konusu olduğuna dikkat çekilmiştir. İtikad alandaki iki ilimden biri, Mu’tezile’nin kurucusu olduğu kelam ilmi, diğeri ise Ehl-i Hadisin ortaya koyduğu akâid ilmidir. Bunlar arasında temelde metodoloji ve buna bağlı olarak terminoloji açısından farklılıklar vardır. Bu farklılık nedeniyle, Ehl-i Hadis, itikad alanında eserler yazarken kelama karşı çıkmıştır. Onlar, itikadı konu edinen ilme, tevhid ve sıfatlar ilmi, akâid ilmi gibi isimler vermişler; bu kitaplarda kelamcılara özgü nazar ve istidlal yöntemlerini; kelamcıların felsefe ve mantıktan yararlanan oluşturdukları kavramları ve terimleri kullanmaktan kaçınmışlardır. Meşşâî, felsefeyi savunan ibn Rüşd de kelamcıları tenkit ederken, selefiyyenin yöntemine yakın durmuştur.
5. Bölüm’de: “Ehl-i Sünnet Kelam Ekolleri” başlığı altında Maturidiyye, Eş'ariyye’nin Mutekaddimun dönem ela alınmıştır.
6. Bölüm’de; Eş'ariyye kelamında Müteahhirun devri, 7. bölüm’de, Selefiyye’nin tafsil devri, 8.Bölüm’de: cem ve tahkik devrinin özellikleri, önde gelen kelamcıları incelenmiştir.
9. Bölüm’de ise “Kelam İlminde Yenilenme” başlığı altında İslam'ın 19.yy’da batı kültür ve medeniyetleri ile temasa geçtiğini, bu dönemde doğa ve beşeri bilimlerin ilerlemesine karşın Kelam ilminin kendini yenileyemediğini, belirtilmiştir. Kelam ilminde yenilenmeyi gerektiren gelişmeleri, bu bağlamda son zamanlarda ortaya konan gelişmeler hakkında bilgi verilmiştir. Kelam ilmindeki sabitler ve değişkenleri ayrımını yapılmış, kelam ilminin bugünkü mevcut hâlinin, olması gereken hâli olmadığı vurgulanmıştır.