Deze publicatie doet enerzijds verslag van een onderzoek naar de ontwikkeling in de afgelopen eeuwen van voorbeeldenboeken van schrijfmeesters in West Europa. Daarbij is zowel gekeken naar afbeeldingen van lettervormen, afstemming op doelgroepen, de didaktische opbouw als ook naar instructieve teksten over vervaardiging en hantering van gereedschappen en materialen (o.a. Arrighi, Tagliente, Palatino, Johnston en vele anderen). Veel van die instructieve teksten zijn getranscribeerd en voor het eerst vertaald uit het Latijn, Italiaans, Frans, Duits, Engels, Spaans, oud-Nederlands e.d. naar het huidige Nederlands.
Anderzijds is onderzoek gedaan naar verwijzingen in instructieve (hand)boeken voor kunstenaars en kunststudenten over geometrische grondvormen van letters, pen en hantering van de gereedschappen en inktsoorten daarbij (o.a. Alberti, Cennini, van Hoogstraten, Diderot). Daarbij is nagegaan wat zij over schrijven en tekenen met pen en inkt hebben vermeld en over geometrie. Of zij aanwijzingen hebben doorgegeven voor de ontwikkeling van het tekenhandschrift door bijv. kunstenaars te vermelden van geschikte kopieervoorbeelden. Handschiften in brieven en notities van een aantal kunstenaars zijn vergeleken met hun tekenhand. Ook hebben sommige schilders regelmatig gebruik gemaakt van de weergave van (geschreven) tekst in hun werken (bijv. Maarten van Heemskerk, Martinus van Reymerswale, George Braque)
Zowel afbeeldingen van lettervormen alsook instructieve teksten in kalligrafie-voorbeeldenboeken zijn op didaktische kwaliteiten onderzocht. Lettertypen en gebruikssectoren in de samenleving zoals de Cancellaresca (voor gebruik bij de rechterlijke macht en bij het kerkelijk bestuur); Merchandesca (voor gebruik bij handelstransacties); Formata (voor liturgische boeken, bewerkelijke letter); Cursiva (voor het (snel) schrijven van brieven); Antiqua (voor teksten die een relatie met de klassieke oudheid moeten uitdrukken – gebaseerd op de karolingische minuskel); Moderna (een lettertype dat verwant is met de Rotunda, een middeleeuws lettertype); en Bastarda (in gebruik voor juridische documenten, zoals oorkondes, akten en testamenten, maar ook voor religieuze teksten, waaronder bijbels, missalen, psalmboeken en brevieren). Er is tevens gekeken naar het kiezen en snijden en prepareren van vogelveren tot pen, naar de rietpen, daarnaast naar het bestaan en gebruik van verschillende soorten bronzen en messing pennen tot aan ca. 1822 (het begin van de massa-produktie van de metalen pen).
Ook dragers voor pentekeningen, zoals perkament en papier zijn kort beschreven. Tevens is pentekenen bij miniatuurschilders, alsmede de rol van pen en inkt bij botanisch en illustratieve tekenaars belicht.
Paleografisch onderzoek en transcriptie van handgeschreven teksten in middeleeuwse en latere geschreven bronnen zijn letterlijk onder het vergrootglas gelegd. Oude handgeschreven documenten zijn zowel formeel als inhoudelijk onderzocht.
Tenslotte zijn recente studies verzameld die gaan over het belang van schrijfonderwijs en tekenonderwijs.
Het is mogelijk de tekst te doorzoeken op trefwoorden in de PDF-vorm. In de linkermarge loopt ook een index mee op eeuw en onderwerpen op jaar.
----------------------
This publication reports on a study of the development of example books by writing masters in Western Europe in the past centuries. The study looked at images of letter shapes, attunement to target groups, the didactic structure, as well as at instructive texts on the production and handling of tools and materials (including Arrighi, Tagliente, Palatino, Johnston and many others). Many of these instructive texts were transcribed and translated for the first time from Latin, Italian, French, German, English, Spanish, Old Dutch etc. into current Dutch.
On the other hand, research was done into references in instructive (hand)books for artists and art students on geometric basic shapes of letters, pen and handling of the tools and types of ink (including Alberti, Cennini, van Hoogstraten, Diderot). It investigated what they said about writing and drawing with pen and ink and about geometry. Whether they gave instructions for the development of the drawing handwriting by, for example, mentioning artists of suitable copying examples. Handwriting in letters and notes of a number of artists has been compared with their drawing hand. Some painters have also regularly used the representation of (written) text in their works (e.g. Maarten van Heemskerk, Martinus van Reymerswale, George Braque)
Both images of letter shapes and instructive texts in calligraphy example books have been examined for didactic qualities. Fonts and sectors of use in society such as the Cancellaresca (for use by the judiciary and by church administration); Merchandesca (for use in commercial transactions); Formata (for liturgical books, laborious type); Cursiva (for (quickly) writing letters); Antiqua (for texts that must express a relationship with classical antiquity – based on the Carolingian minuscule); Moderna (a typeface related to the Rotunda, a medieval typeface); and Bastarda (used for legal documents, such as charters, deeds and wills, but also for religious texts, including bibles, missals, psalm books and breviaries). The selection and cutting and preparation of bird feathers into pens, the reed pen, and the existence and use of various types of bronze and brass pens up to around 1822 (the beginning of mass production of the metal pen) were also examined.
Also media for pen drawings, such as parchment and paper, were briefly described. Pen drawing among miniature painters, as well as the role of pen and ink among botanical and illustrative draughtsmen, were also discussed. Paleographic research and transcription of handwritten texts in medieval and later written sources were literally put under the magnifying glass. Old handwritten documents were examined both formally and in terms of content. Finally, recent studies were collected that deal with the importance of writing and drawing education.
It is possible to search the text by keywords in PDF format. The left margin also includes an index by century and subjects by year.